Czarnecki - prawne aspekty nowych technologii

Kryptowaluty oraz publiczne i otwarte blockchainy, często określane mianem niewymagających niczyjej zgody (permissionless), kojarzą się zazwyczaj z energochłonnym procesem miningu (kopania), czyli tworzenia nowych jednostek kryptowaluty w drodze dostarczania do sieci mocy obliczeniowej, używanej w praktyce do utrzymania rozproszonego rejestru. Jest to jedno z podstawowych założeń Proof-of-Work (PoW), czyli metody osiągania zdecentralizowanego konsensusu znanej przede wszystkim z Bitcoina, ale także wielu innych kryptowalut.

Jak pisałem w artykule „Prawne konsekwencje różnych metod konsensusu w publicznych blockchainach”, mechanizm PoW stanowił fundamentalny element pierwszych analiz prawnych zjawiska kryptowalut. Relatywna zgoda na temat tego, czym w systemie polskiego prawa jest, a czym nie jest kryptowaluta, opiera się na rozumieniu tego fenomenu z uwzględnieniem PoW (wspomniana zgoda nie dotyczy jednak cywilnoprawnego statusu kryptowaluty jako prawa majątkowego, który jak się zdaje pozostaje nierozstrzygnięty wśród teoretyków i praktyków prawa cywilnego). Ma to istotne znaczenie praktyczne, a najprostszym przykładem są kwestie podatkowe związane z generacją kryptowalut oraz obrotem kryptowalutą. Bezpośrednio nawiązują one bowiem do specyficznych aspektów PoW jako fundamentalnego mechanizmu używanego wciąż przez większość kryptowalut.

Sceptycy
technologii blockchain mawiają, że trwa poszukiwanie problemów, które mogłaby
ona rozwiązać. Nie jest to krytyka pozbawiona racji. O blockchainie słyszymy od
kilku dobrych lat, ale wciąż brakuje jego zastosowań, które pod względem
użyteczności, liczby użytkowników czy po prostu realnego wpływu na rzeczywistość
prześcignęłyby jej pierwsze – i wciąż niszowe – zastosowanie, jakim są
kryptowaluty.

Blockchain pozostaje jednak niewygasającym źródłem inspiracji. Nie jest to może oczywiste z polskiej perspektywy, lecz na Zachodzie (zwłaszcza w USA) oraz w Azji blockchain jest jednym z głównych nurtów innowacji. Trwa gorączkowe poszukiwanie tzw. „killer app”, czyli pierwszego zastosowania, które podbije serca użytkowników i zadomowi się w głównym nurcie. Niektórzy twierdzą, że taki proces rozwoju technologii jest naturalny.

W
niemal wszystkich dziedzinach życia widzimy, jak przełomowe zmiany przynoszą
nowe technologie. Postępująca cyfryzacja nie omija także rynków finansowych,
które postrzegane są zresztą jako jeden z tych obszarów, który niemal w pełni
może zostać wprowadzony w świat cyfrowy. Dobra będące przedmiotem obrotu na
rynkach finansowych rzadko mają bowiem charakter materialny – są to najczęściej
różnego rodzaju prawa.

Podstawowym i najbardziej oczywistym wyzwaniem dla cyfryzacji rynków finansowych jest pozbycie się papieru wszędzie tam, gdzie lepiej sprawdzą się zapisy w systemach informatycznych. Trudno o prostszy przykład niż papiery wartościowe. Tradycyjnie i historycznie mają one formę papierową – na co wskazuje również nazwa tego instrumentu – co w oczywisty sposób nie przystaje do wymogów współczesnego obrotu na rynkach finansowych, naszpikowanego nowoczesnymi technologiami.

W
jednym
z poprzednich artykułów pisałem o fintechu w ówczesnym projekcie
polskiej Strategii Rozwoju Rynku Kapitałowego (SRRK). Wątków fintechowych
znalazło się w nim całkiem sporo, co niewątpliwie miało stanowić odpowiedź na
jedną ze zidentyfikowanych barier strukturalnych dla rozwoju rynku kapitałowego
w Polsce, określoną jako przestarzałe
technologie lub brak technologii w kluczowych segmentach rynku, w tym
niewystarczające inwestycje w rozwiązania FinTech.

Ostateczna wersja SRRK, przyjęta przez Radę Ministrów 1 października 2019 r., w dalszym ciągu poświęca wiele uwagi fintechowi. Wśród wskazanych w Strategii pięciu fundamentalnych zasad, które powinny przyświecać jej wdrażaniu, znalazło się również wykorzystywanie konkurencyjnych nowych technologii. Biorąc pod uwagę, że w ostatnich kilku latach trudno o inną technologię, która wywołałaby tyle zainteresowania na rynkach finansowych co DLT / blockchain, naturalne wydaje się jej uwzględnienie w SRRK.

W
ostatnich dniach Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (UKNF) poinformował o
wznowieniu prac zespołu roboczego do spraw innowacji finansowych, do tej pory
funkcjonującego głównie w 2017 r. Wczoraj z kolei ogłoszono
Cyfrową Agendę Nadzoru – plan działań inicjatyw, jakie Urząd KNF zamierza
realizować w najbliższym czasie m.in. w zakresie nowoczesnych technologii,
innowacji oraz cyberbezpieczeństwa.

Przyjrzyjmy się obydwu inicjatywom w szerszym kontekście.

19
grudnia Komisja Europejska rozpoczęła oczekiwane przez rynek konsultacje
publiczne w sprawie ram prawnych dla rynków kryptoaktywów (crypto-assets). Podobne konsultacje zostały zorganizowane przez
wiele krajów na świecie, wliczając w to również co najmniej kilka państw
członkowskich UE, a tematyka cieszy się zainteresowaniem także rozmaitych ciał
międzynarodowych, zwłaszcza działających pod egidą G20, takich jak FSB (Financial Stability Board) czy FATF (Financial Action Task Force).

Co bardzo znaczące, konsultacje rozpoczynają się w krótkim czasie po objęciu urzędu przez nową Komisję, która w ostatnim okresie artykułuje swoje priorytety na rozpoczynającą się kadencję. Ogłoszenie konsultacji w tym momencie ujawnia istotę omawianej tematyki dla nowej Komisji, co nie jest zaskoczeniem biorąc pod uwagę wspomniane międzynarodowe zainteresowanie kryptoaktywami.