blockchain - prawne aspekty nowych technologii

Blockchain i oparte na nim kryptowaluty coraz bardziej rozpalają wyobraźnię. Nic dziwnego, że coraz więcej pracowników, w szczególności w branży IT, jest zainteresowanych pobieraniem pensji w krypto. Czy taka forma wynagradzania pracowników i kontraktorów w Polsce jest dopuszczalna?

Krypto jako nowy benefit

Według różnych szacunków w Polsce brakuje ok. 50 tys. specjalistów IT. Na rynku trwa więc zażarta walka o pozyskanie i zatrzymanie doświadczonych programistów, co wymusza na firmach oferowanie nowych rodzajów świadczeń mogących przyciągnąć talenty branży IT. Jednocześnie zarówno w Polsce, jak i na świecie, mimo bardzo dużych spadków wartości kryptowalut w latach 2018-2020 r. (który to okres został nazwany „kryptowalutową zimą”) i w ostatnich tygodniach nadal rośnie zainteresowanie walutami cyfrowymi. Te dwa trendy skutkują tym, że coraz więcej pracodawców, przede wszystkim z sektora FinTech, rozważa oferowanie zatrudnionym części wynagrodzenia w kryptowalutach lub pozostawia pracownikom wybór w jakiej walucie – fiducjarnej czy cyfrowej – chcą pobierać pensję.

Staking-as-a-service („StaaS”) providers to stale rosnąca grupa podmiotów na rynku kryptoaktywów, która związana jest z coraz popularniejszymi sieciami zdecentralizowanymi opartymi na mechanizmie konsensusu Proof-of-stake. Wraz ze wzrostem popularności tego typu usługodawców pojawiają się również pytania natury prawnej o charakter i ryzyka regulacyjne związane z tego rodzaju modelami biznesowymi. W tym artykule przyjrzymy się jednemu z takich ryzyk – ryzyku uznania działalności StaaS providerów za charakterystyczną dla alternatywnych funduszy inwestycyjnych (AFI).

Do polskich regulacji, które wprost odnoszą się do blockchaina, dołączy 19 września rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 marca 2020 r. w sprawie dokumentów związanych z czynnościami bankowymi, sporządzanych na informatycznych nośnikach danych. Rozporządzenie wyraźnie umożliwia bankom przechowywanie dokumentów związanych z czynnościami bankowymi na blockchainie.

Zgodnie z § 5 ust. 2 nowego rozporządzenia dokument może być przechowywany w formie rozproszonej i zdecentralizowanej bazy danych. Bank prowadzi bazę danych w sposób zapewniający bezpieczeństwo i integralność zawartych w niej dokumentów. Użyty w przytoczonym przepisie zwrot „rozproszona i zdecentralizowana baza danych” odnosi się do blockchaina. Wskazuje na to wyraźnie uzasadnienie do projektu rozporządzenia. Ponadto identyczny zwrot jest używany w innych aktach prawnych w celu odniesienia do technologii blockchain (np. w Kodeksie spółek handlowych w przepisach poświęconych rejestrowi akcjonariuszy).

W ostatnich dniach ujrzały światło dzienne bardzo ważne dla przyszłości europejskiej gospodarki dokumenty strategiczne Komisji Europejskiej. Dotyczą one strategii dla danych oraz strategii dla AI. Dokumenty przedstawiono do publicznych konsultacji. Wyłania się z nich wizja europejskiego podejścia do nowego modelu gospodarki.

Zgodnie z dokumentami nowy model gospodarki ma być oparty na pryncypiach ważnych dla europejskich wartości, tj. przede wszystkim godności człowieka oraz zaufaniu. Warto podkreślić ten wątek, gdyż Unia Europejska wyraźnie wyrasta na globalnego lidera w myśleniu o nowych technologiach przez pryzmat wartości humanistycznych. To unikatowe podejście, ale wiąże się z nim parę  dylematów. Przyjmując je, UE ryzykuje utratę przewagi konkurencyjnej – przynajmniej w krótkiej perspektywie. Najprawdopodobniej bowiem technologie AI szybciej rozwiną się w tych miejscach, w których ich rozwój nie będzie ograniczany wątpliwościami etycznymi. Komisja proponuje zatem bardzo ambitne, ale jednocześnie ryzykowne podejście.

Kryptowaluty oraz publiczne i otwarte blockchainy, często określane mianem niewymagających niczyjej zgody (permissionless), kojarzą się zazwyczaj z energochłonnym procesem miningu (kopania), czyli tworzenia nowych jednostek kryptowaluty w drodze dostarczania do sieci mocy obliczeniowej, używanej w praktyce do utrzymania rozproszonego rejestru. Jest to jedno z podstawowych założeń Proof-of-Work (PoW), czyli metody osiągania zdecentralizowanego konsensusu znanej przede wszystkim z Bitcoina, ale także wielu innych kryptowalut.

Jak pisałem w artykule „Prawne konsekwencje różnych metod konsensusu w publicznych blockchainach”, mechanizm PoW stanowił fundamentalny element pierwszych analiz prawnych zjawiska kryptowalut. Relatywna zgoda na temat tego, czym w systemie polskiego prawa jest, a czym nie jest kryptowaluta, opiera się na rozumieniu tego fenomenu z uwzględnieniem PoW (wspomniana zgoda nie dotyczy jednak cywilnoprawnego statusu kryptowaluty jako prawa majątkowego, który jak się zdaje pozostaje nierozstrzygnięty wśród teoretyków i praktyków prawa cywilnego). Ma to istotne znaczenie praktyczne, a najprostszym przykładem są kwestie podatkowe związane z generacją kryptowalut oraz obrotem kryptowalutą. Bezpośrednio nawiązują one bowiem do specyficznych aspektów PoW jako fundamentalnego mechanizmu używanego wciąż przez większość kryptowalut.

Sceptycy
technologii blockchain mawiają, że trwa poszukiwanie problemów, które mogłaby
ona rozwiązać. Nie jest to krytyka pozbawiona racji. O blockchainie słyszymy od
kilku dobrych lat, ale wciąż brakuje jego zastosowań, które pod względem
użyteczności, liczby użytkowników czy po prostu realnego wpływu na rzeczywistość
prześcignęłyby jej pierwsze – i wciąż niszowe – zastosowanie, jakim są
kryptowaluty.

Blockchain pozostaje jednak niewygasającym źródłem inspiracji. Nie jest to może oczywiste z polskiej perspektywy, lecz na Zachodzie (zwłaszcza w USA) oraz w Azji blockchain jest jednym z głównych nurtów innowacji. Trwa gorączkowe poszukiwanie tzw. „killer app”, czyli pierwszego zastosowania, które podbije serca użytkowników i zadomowi się w głównym nurcie. Niektórzy twierdzą, że taki proces rozwoju technologii jest naturalny.