W tym właśnie
miejscu pojawia się ruch MyData. To określenie jest nazwą konkretnej
inicjatywy, ale bardzo dobrze oddaje ducha znacznie szerszego ruchu, z
którym mamy do czynienia od kilku lat. Chodzi o inicjatywy, które
próbują tworzyć rozwiązania technologiczne umożliwiające zupełnie nowe
jakościowo zarządzanie danymi osobowymi. Dzięki tym rozwiązaniom podmiot
danych mógłby decydować o tym, kto, kiedy i na jakich zasadach korzysta
z jego danych. Nierzadko w rozwiązaniach tych upatruje się również
szansy na stworzenie możliwości osiągania tzw. pasywnego przychodu z
danych.

Inicjatyw w obszarze tak szeroko rozumianego ruchu MyData
jest obecnie bardzo dużo i nie sposób w tym krótkim tekście wymienić
nawet niewielką ich część. Warto jednak wskazać kilka przykładów, abyśmy
mogli uświadomić sobie, z jak szerokim i ciekawym zjawiskiem mamy do
czynienia.

Zacznijmy od organizacji, której nazwa posłużyła za określenie całego ruchu. MyData
to organizacja pozarządowa zrzeszająca obecnie ponad sto instytucji z
całego świata, które pracują nad alternatywną wizją zarządzania danymi
osobowymi. W tej wizji chodzi o faktyczną kontrolę podmiotów danych nad
dotyczącymi ich danymi osobowymi. Mamy wprawdzie regulacje, które dają
nam określoną ochronę w zakresie danych osobowych, ale ich egzekucja
bywa nieefektywna. Ruch MyData postuluje stworzenie technologii, która
umożliwi płynne przenoszenie danych, błyskawiczną realizację prawa do
bycia zapomnianym itp. Dzięki temu dane pozostawałyby faktycznie pod
kontrolą jednostek, a nie wielkich internetowych korporacji. Pozwalałoby
to również czerpać benefity z danych. Dzięki łatwości ich przenoszenia
nie byłyby one uwięzione w korporacyjnych silosach, tylko mogłyby być
łatwo przenoszone tam, gdzie są aktualnie potrzebne. Wdrożenie zasad
postulowanych przez MyData skutkowałoby np. rozstrzygnięciem, że dane
generowane przez samochody należą do podmiotów danych (użytkowników) i
są przez nich zarządzane.

Ruch MyData przewiduje stworzenie całej
infrastruktury zarządzania danymi. Niezbędne byłoby też stworzenie
odpowiednich standardów oraz zaufanych podmiotów przechowujących dane,
którymi można byłoby zarządzać (bezpośrednio lub pośrednio przez
odpowiednio umocowanych agentów podmiotów danych).

Innym ciekawym przykładem jest Wildland
– inicjatywa współtwórców jednego z najbardziej znanych polskich
projektów blockchainowych, czyli Golema. Jest to projekt zakładający
stworzenie nowego protokołu zarządzania danymi, opartego na koncepcji
kontenerów danych oraz ścieżek dostępu. Jest w zamyśle twórców
odpowiedzią na nadmiernie scentralizowany i zamknięty model usług
cyfrowych, który praktycznie pozbawia użytkowników suwerenności w
zakresie zarządzania danymi. Dominujący model przejawia się m.in. w
faktycznym braku dostępności alternatywnych modeli usług cyfrowych.
Koncepcja Wildland zakłada zaradzenie tym zjawiskom poprzez stworzenie
systemu, który da podmiotom danych kontrolę nad infrastrukturą, w której
przechowywane i przetwarzane są dane. Każdy kontener może być
wypełniony określonym pakietem danych oraz może mieć określone parametry
dostępu do danych.

Ciekawym wymiarem ruchu MyData są również
pomysły na tworzenie nowych instytucji, które pełniłyby kluczową rolę w
nowych modelach zarządzania danymi. Przykładem jest wizja wspólnic
danych przedstawiona w jednym z ostatnich raportów Centrum Cyfrowego.
Zgodnie z tą wizją dyskusja o modelu zarządzania danymi nie powinna
ograniczać się do dwubiegunowego podziału na perspektywę prywatnościową
(zakładającą koncentrację na zapewnieniu ochrony prywatności danych) i
perspektywę komercyjną (zakładającą koncentrację na stworzeniu modelu do
komercjalizacji danych). Przełamuje tę logikę poprzez dodanie
perspektywy publicznej. Zwiększenie wykorzystywania danych w celach
publicznych leży w interesie zarówno obywateli, jak i gospodarki. Efekt
ten autorzy wspomnianego raportu proponują osiągnąć poprzez wprowadzenie
do systemu instytucji pośredniczących, które agregowałyby dane osobowe i
nieosobowe oraz zarządzały ich upublicznianiem, w zależności od
odbiorcy, na zasadach komercyjnych lub niekomercyjnych. Jest to wizja
zakładająca kompromis pomiędzy ochroną prywatności, wymiarem
ekonomicznym danych oraz interesem publicznym.

Tak jak wskazałem,
powyższe przykłady to jedynie niewielka próbka tego, co składa się na
ruch określany jako MyData. Przedstawione pomysły są niezwykle ciekawe
poznawczo, ale nas jako prawników interesuje też to, czy ruch MyData
niesie potencjał do zmiany prawnych paradygmatów. Niewątpliwie tak jest,
co pokazują już nawet wskazane wyżej przykłady. Źródłem zmiany może być
przede wszystkim technologia. Ewentualne wytworzenie oraz
spopularyzowanie nowych protokołów zarządzania danymi może skutkować
koniecznością stworzenia nowych ram prawnych dla danych, dokładnie na
tej samej zasadzie, na jakiej technologiczna rewolucja w postaci
protokołów blockchainowych sprowokowała konieczność stworzenia ram
prawnych dla kryptoaktywów. W przypadku danych projekty zakładające
tokenizację danych lub tworzenie kontenerów danych mogą z czasem
zaowocować tworzeniem ram prawnych dla tych cyfrowych bytów. Na zmiany w
systemie prawa bezpośredni wpływ mogą mieć też dyskusje nad modelem
zarządzania danymi. Jeżeli docelowe modele pójdą w kierunku postulowanym
m.in. przez autorów wspomnianego raportu Centrum Cyfrowego, to
niewątpliwie może powstać konieczność tworzenia ram prawnych dla
działalności różnego rodzaju data trustów lub wspólnic danych.

Krzysztof Wojdyło