Odpowiedź na  te pytania nie jest oczywista, a to z uwagi na brak zharmonizowania na  poziomie światowym lub choćby unijnym regulacji dotyczącej tzw. prawa panoramy – ustanawiającej jedną z postaci dozwolonego użytku ograniczającego uprawnienia prawnoautorskie. Ponadto niezależnie od  prawa autorskiego przeszkodą dla przeniesienia do świata gier wideo wizerunków budynków czy przestrzeni miejskiej mogą być także ustawodawstwa krajowe dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego oraz prawa do prywatności. Poniżej pokrótce przybliżymy, jakie znaczenie prawo panoramy może mieć dla branży gamedev.

Prawo panoramy, czyli kiedy nie potrzeba zgody twórcy

Generalnie
prawo panoramy pozwala podmiotom nieposiadającym zgody uprawnionego z
tytułu majątkowych praw autorskich na rozpowszechnianie utworów
wystawionych na stałe na widok publiczny. W praktyce – w krajach, w
których zdecydowano się wprowadzić do ustawodawstwa to prawo –
korzystanie z wolności panoramy sprowadza się przede wszystkim do
możliwości fotografowania i filmowania budynków, rzeźb oraz innych
obiektów, pozostających wciąż pod ochroną prawa autorskiego i
znajdujących się w przestrzeni publicznej. Zasadniczo chodzi zatem o
wizerunki budynków, placów, rzeźb i innych obiektów, mogących wciąż
podlegać tej ochronie, czyli zaprojektowanych pod koniec XIX wieku oraz
później, a to z uwagi na fakt, że prawo autorskie chroni utwory przez
cały okres życia ich twórcy oraz 70 lat po jego śmierci.

Zakres
dozwolonego użytku w różnych krajach uregulowany jest odmiennie.
Przykładowo we Francji prawo panoramy zostało ograniczone wyłącznie do
udostępniania dzieł architektury i pomników wystawionych na stałe w
publicznych miejscach przez osoby fizyczne i z wyłączeniem celu
komercyjnego takiej eksploatacji¹. W Niemczech prawo panoramy
pozwala na zwielokrotnianie, rozpowszechnianie i publiczne odtwarzanie
utworów znajdujących się na stałe przy drogach, ulicach lub w miejscach
publicznych za pomocą grafiki, malarstwa, techniki fotograficznej lub
filmowej bez ograniczeń podmiotowych, jak również w celach komercyjnych².
We włoskim prawie autorskim w ogóle nie przewidziano wyjątku w postaci
prawa panoramy. Co więcej, udostępnianie i rozpowszechnianie wizerunków
obiektów architektonicznych usytuowanych we włoskim krajobrazie
(niezależnie od tego, czy pozostają pod ochroną prawnoautorską)
uzależnione jest od spełnienia dodatkowych warunków wynikających z ustaw
chroniących dziedzictwo kulturowe i pejzaż³.

Prawo panoramy w Polsce

W Polsce prawo panoramy uregulowane zostało w art. 33 pkt. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o  prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako: „pr.aut.”). Zgodnie z  tym przepisem wolno rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na  ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku. Prawo nie zastrzega, że rozpowszechnianie może następować wyłącznie w celach niekomercyjnych, a zatem w oparciu o  powyższy przepis dozwolone jest tworzenie np. widokówek z wizerunkami pozostających pod ochroną prawa autorskiego budynków czy rzeźb, a nawet streetartowych murali. Warunkiem skorzystania z ww. uprawnienia jest dostępność reprodukowanego widoku z miejsca publicznego oraz jego umieszczenie w tym kontekście na stałe. Wszelkie rozpowszechnianie czasowych wystaw i instalacji zorganizowanych w przestrzeni publicznej wymaga jednak uzyskania zgody podmiotów uprawnionych z tytułu praw autorskich do wystawianych utworów. Z zakresu prawa panoramy wykluczone zostały także wszelkie miejsca, do których dostęp jest ograniczony, mimo że znajdują się w przestrzeni publicznej (np. fasady budynków widoczne wyłącznie przez lornetkę z prywatnego balkonu), a także wszelkie wnętrza budynków, niezależnie od ich charakteru i dostępności publicznej.

Czy z wolności panoramy mogą skorzystać twórcy gier wideo?

Największe
wątpliwości przy stosowaniu ww. przepisu budzi kwestia, czy wolność
panoramy pozwala jedynie na wierną reprodukcję znajdujących się w
przestrzeni publicznej utworów za pośrednictwem fotografii oraz techniki
filmowej, czy też pozwala na tworzenie również innych dzieł zależnych –
grafik, obrazów, rysunków, pamiątek z wizerunkami słynnych budynków lub
też właśnie przeniesienia wizerunków budowli i rzeźb znajdujących się w
przestrzeni publicznej do gier wideo. Kwestia ta nie została dotychczas
kategorycznie przesądzona. Wśród prawników nie budzi raczej
wątpliwości, że na podstawie prawa panoramy przewidzianego w polskiej
regulacji dozwolone jest wykonywanie grafik czy obrazów
przedstawiających utwory chronione prawem autorskim, które pod kątem
prawnym – z uwagi na możliwość przejęcia elementów twórczych – można
zakwalifikować jako dzieła zależne w stosunku do przedstawianych utworów⁴.
Kontrowersje wzbudza już natomiast np. kwestia opracowywania i
rozpowszechniania trójwymiarowych miniatur budynków stanowiących ikony
architektury (np. jako pamiątek). Przeciwnicy kwalifikowania takiej
działalności jako mieszczącej się w granicach dozwolonego użytku
wskazują na konieczność oceny, czy takie korzystanie z dostępnych w
przestrzeni publicznej utworów nie narusza słusznych interesów twórcy.
Okoliczność tę należy badać w każdym przypadku, jeśli korzystamy z
chronionych utworów na podstawie któregokolwiek z przepisów
ustanawiających dozwolony użytek prywatny lub publiczny, co wynika z
art. 35 pr. aut.

W kontekście gier wideo należy zauważyć, że w
większości przypadków grafika gry oparta jest na tworzonych modelach 3D,
a zatem przedstawione w grze widoki przestrzeni nie stanowią
rejestracji publicznie dostępnych miejsc za pomocą techniki
fotograficznej lub filmowej. Ostatnio coraz większą popularność przy
tworzeniu grafiki gier zyskuje fotogrametria – technika polegająca na
wykonaniu licznych zdjęć danego obiektu z różnych ujęć i pod różnymi
kątami, a następnie uzyskaniu trójwymiarowego obrazu na podstawie tych
zdjęć. Technikę tę wykorzystano m.in. przy tworzeniu Zaginięcia Ethana Cartera czy Star Wars: Battlefront.
Miejsca, w których toczy się fabuła gry, przedstawione są zatem co do
zasady realistycznie, a ich wygląd nie jest w sposób istotny
zniekształcony. Co więcej, wykorzystanie ujęć publicznie dostępnej
przestrzeni w realistycznych grach – choć nie jest wykonane techniką
rejestracji wideo – można przyrównać do ich wykorzystania w filmie,
które zasadniczo nie budzi większych kontrowersji na gruncie prawa
panoramy.

Należy jednak zwrócić uwagę, że występujące w
rzeczywistości obiekty często przenoszone są bez otaczającego ich
kontekstu lub umieszczane są w grach charakteryzujących się brutalną
fabułą. Wykorzystanie wizerunków cudzych utworów w kontekście odmiennym
niż objęty zamiarem ich twórcy może zatem wzbudzać niepokój i sprzeciw
twórcy. Wówczas twórca ten może kwestionować wykorzystanie jego utworu
bez jego zgody nie tylko jako godzące w jego interesy twórcze na
podstawie art. 35 pr. aut., lecz również powołując się na przysługujące
mu osobiste prawa autorskie, w tym zwłaszcza prawo do rzetelnego
wykorzystania utworu.

Podsumowując, twórcy gier, którzy chcą
przenieść do świata gry znajdujące się w przestrzeni publicznej budowle,
rzeźby lub inne utwory objęte ochroną prawnoautorską, muszą wykazać się
czujnością przy wyborze obiektów do wykorzystania. Różny zakres prawa
panoramy w różnych krajach może zachęcać do osadzania fabuły gier w tych
państwach, w których regulacje i orzecznictwo są przychylniejsze dla
producentów gier. Skorzystać może na tym także gospodarka tych krajów, z
uwagi na zwiększenie ruchu turystycznego. Jednak nawet w krajach, w
których – jak w Polsce – prawo panoramy zostało uregulowane dość
liberalnie, trzeba za każdym razem przeprowadzić indywidualną analizę
pod kątem ewentualnego zakwestionowania wykorzystania danego utworu
przez jego twórcę z powołaniem się na art. 35 pr. aut. lub naruszenie
osobistych praw autorskich.

Ewa Nagy

¹ Art. L.122-5 (11) Code de la propriété intellectuelle.

² § 59 Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrechte.

³ Art. 107 i 108 Decreto Legislativo nr 42/2004 – Codice dei beni culturali e del paesaggio

⁴
K. Gienas, [w:] E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim i
prawach pokrewnych. Komentarz., Warszawa 2016, komentarz do art. 33.