Z raportów przedstawionych przez Centrum Alternatywnego Finansowania Uniwersytetu Cambridge wynika jednoznacznie, że Europa jest daleko za Stanami Zjednoczonymi czy państwami azjatyckimi pod względem rozwoju nowoczesnych usług finansowych. Widać to zwłaszcza w dziedzinie crowdfundingu – w azjatyckich państwach regionu Pacyfiku tą metodą uzyskuje się ponad 200 miliardów dolarów rocznie, a w Europie tylko ok. 8 miliardów. Zmienić ma to projekt rozporządzenia dotyczącego crowdfundingu, które ujednolici europejskie regulacje i wprowadzi instytucję paszportu europejskiego dla usługodawców prowadzących platformy crowdfundingowe.

8 marca 2018 r. Komisja Europejska zaprezentowała strategię na rzecz europejskiego rozwoju branży fintech (FinTech Action Plan), o której piszemy również tutaj. Jej ważnym elementem, obok zapewnienia rozwoju innowacyjnych technologii płatniczych i zwiększenia bezpieczeństwa transakcji poprzez implementację technologii rozproszonej bazy danych (blockchain), jest również stworzenie przyjaznego środowiska prawnego dla tworzenia platform crowdfundingowych, które kojarzyć będą małych przedsiębiorców i nieprofesjonalnych inwestorów. Ma temu służyć rozporządzenie w sprawie dostawców usług crowdfundingu dla biznesu (Regulation of the European Parlament and the Council on European Crowdfunding Providers for Business), którego projekt został przedstawiony jako integralna część FinTech Action Plan. Realizacja jego założeń ma nie tylko ułatwić taką działalność, limitując pewne rygorystyczne wymogi prawa europejskiego (MiFID 2), ale również umożliwić prowadzenie akcji crowdfundingowych na terenie całej Europy po uzyskaniu specjalnego paszportu europejskiego.

Dotychczasowa regulacja platform crowdfundingowych

Wymagania prawne dla europejskich platform crowdfundingowych wynikają dzisiaj przede wszystkim z ograniczeń nałożonych przez ustawodawstwa poszczególnych państw. Wymagania te nie są jednolite – część państw europejskich wprowadziła własne ograniczenia dla crowdfundingu udziałowego i dłużnego (o rodzajach crowdfundingu pisaliśmy tu), a część państw nie wprowadziła swoich uregulowań, ale crowdfunding udziałowy dopuszcza tylko po spełnieniu reguł wynikających z europejskiej dyrektywy MiFID 2. Ta sytuacja tworzy wiele niebezpieczeństw prawnych dla usługodawców platform crowdfundingowych, którzy chcą kierować swoje oferty do inwestorów z całej Unii Europejskiej, co często jest kluczowe przy poszukiwaniu finansowania dla specjalistycznych projektów.

Dlatego Komisja Europejska proponuje rozwiązania mające zapewnić jednolity dostęp do całego europejskiego rynku crowdfundingowego, przedstawia jasne reguły i wymogi dla usługodawców, aby mogli otrzymać autoryzację w postaci swoistego paszportu (authorisation) udzielanego przez Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA), oraz dba o zabezpieczenie interesów inwestorów, którzy zdecydują się na finansowanie takich przedsięwzięć.

Kogo będzie dotyczyć nowa regulacja?

Propozycja Komisji będzie stosowana przede wszystkim wobec usługodawców crowdfundingowych, którzy prowadzą zbiórki mające zapewniać inwestorom zwrot zainwestowanych środków oraz możliwość poszerzenia kapitału. Dotyczyć będzie więc crowdfundingów określanych jako udziałowe (inwestor w zamian za środki finansowe otrzymuje udziały lub obligacje związane z określonymi prawami) oraz dłużne (gdzie świadczenie inwestora jest związane ze świadczeniami zwrotnymi).

Wyłączeni spod omawianego rozporządzenia będą dostawcy oferujący crowdfunding dotacyjny i oparty na nagrodach, gdyż inwestycje w takie projekty nie mogą być postrzegane jako oferowanie usług finansowych. Regulacja nie będzie stosowana również do akcji crowdfundingowych, w których beneficjentami będą osoby fizyczne, które nie są przedsiębiorcami – tutaj zastosowanie będą mieć najczęściej unijne przepisy dotyczące kredytów konsumenckich (np. dyrektywa 2008/48/WE).

W art. 2 projektu rozporządzenia wskazane jest również ograniczenie kwotowe – przepisy nie będą stosowane do kampanii crowdfundingowych opiewających na sumę większą niż 1 mln EUR. Do tak znacznych projektów będą miały zastosowanie bardziej restrykcyjne przepisy wynikające przede wszystkim z nowego rozporządzenia prospektowego oraz wspomnianej już dyrektywy MiFID 2.

Europejski paszport dla usługodawców platform crowdfundingowych

Najważniejszą instytucją wprowadzaną przez rozporządzenie, która ma zapewnić konkurencyjność europejskiego rynku na arenie światowej, będzie możliwość starania się przez platformy crowdfundingowe o uzyskanie swojego rodzaju zezwolenia udzielanego przez ESMA po spełnieniu określonych wymogów. Co ważne, zezwolenie takie nie będzie obligatoryjne dla usługodawców. Będą oni mogli albo starać się spełnić wszystkie wymagania przewidziane przez państwa europejskie, w których działają, albo uzyskać jedno zezwolenie ESMA, które uprawniać ich będzie do świadczenia usług crowdfundingowych na terenie całej Unii Europejskiej. Rozporządzenie wyraźnie wskazuje, że nakładanie jakichkolwiek dodatkowych obowiązków przez państwa członkowskie na usługodawców już posiadających zezwolenie ESMA jest niemożliwe.

Otrzymanie zezwolenia uzależnione będzie od spełnienia szeregu wymogów przewidzianych w rozporządzeniu. W pierwszej kolejności usługodawca będzie musiał odpowiednio zadbać o interesy inwestorów, którzy zdecydują się na przekazanie swoich środków finansowych, czyli stworzyć odpowiednie procedury i przestrzegać obowiązków informacyjnych (o których więcej w dalszej części artykułu). Oprócz tego wszystkie osoby zarządzające podmiotem będącym usługodawcą nie mogą być wcześniej skazane za jakiekolwiek przestępstwa dotyczące oszustw gospodarczych, prawa upadłościowego czy związane z regulacją dotyczącą przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Dodatkowo osoby te muszą mieć odpowiednią wiedzę i doświadczenie potrzebne do zarządzania działaniami usługodawcy.

Projekt rozporządzenia wymaga również, aby wszelkie płatności oraz zbiórki finansowe przeznaczone dla transakcji crowdfundingowych były przeprowadzane przez podmioty, które są dostawcami usług płatniczych zgodnie z postanowieniami dyrektywy 2015/2366 (PSD2) niezależnie od tego, czy transakcje obsługiwane będą przez samą platformę crowdfundingową, czy też będzie ona zlecała te czynności innemu podmiotowi. Usługodawcy będą musieli również przeciwdziałać wszelkim konfliktom interesów, które mogą się pojawić w ich działalności. Polegać to będzie w szczególności na tym, że usługodawcy nie będą mogli finansowo uczestniczyć w żadnym z projektów, które proponowane są na ich platformie. Nie będą oni również mogli prezentować projektów zgłoszonych przez swoich udziałowców (posiadających więcej niż 20% udziałów), osoby zarządzające oraz swoich pracowników. Usługodawcy będą także w pełni odpowiedzialni za zgodność z przepisami rozporządzenia w tych dziedzinach swojej działalności, które postanowią zlecać innym podmiotom.

Kompetencje ESMA

ESMA przed przyznaniem odpowiedniego zezwolenia dla usługodawcy będzie oczywiście sprawdzać, czy spełnia on wszystkie wymagania przewidziane przez normy rozporządzenia. W tym celu będzie weryfikować zgodność przedstawionej dokumentacji i prowadzić rejestr europejskich platform crowdfundingowych. Organ Unii Europejskiej będzie również sprawował nadzór nad podmiotami uprawnionymi, dążąc do zapewnienia zgodności ich postępowania ze standardami przewidzianymi przez rozporządzenie. Gdyby taki wzorzec postępowania nie został zapewniony lub gdyby podmiot naruszał normy wynikające z regulacji dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, organ może wycofać swoje zezwolenie i wykreślić podmiot z listy uprawnionych platform crowdfundingowych.

Aby móc wykonywać te zadania, ESMA będzie mieć odpowiednie kompetencje nadzorcze, czyli m.in. prawo do żądania informacji od podmiotu, przeprowadzania dochodzenia wyjaśniającego czy dokonywania inspekcji w miejscu prowadzenia działalności. W przypadku wykrycia naruszenia wymagań wskazanych w rozporządzeniu organ będzie mógł nałożyć kary administracyjne płatne okresowo bądź jednorazowo. Będą one wynosić maksymalnie 5% wartości obrotu rocznego usługodawcy.

Ochrona inwestorów

Rozporządzenie nakłada na platformy crowdfundingowe liczne obowiązki związane z ochroną interesów konsumentów, którzy zdecydują się zainwestować swoje środki pieniężne w oferowane projekty. Będą oni przede wszystkim informowani o ryzyku, które wiązać się może z crowdfundingiem. Będą też ostrzegani, że takie inwestycje nie są typowym i pewnym sposobem oszczędzania pieniędzy. Strony internetowe z platformami crowdfundingowymi będą realizować te obowiązki najprawdopodobniej poprzez wyświetlanie serii powiadomień oraz odpowiednich checkboxów, tak jak to dzieje się dzisiaj przy elektronicznym dostępie do tradycyjnych produktów finansowych.

Przed zainwestowaniem w konkretny projekt konsumenci będą musieli przejść test oceniający ich podstawową wiedzę na temat finansów, ryzyka dotyczącego danej inwestycji, a także typów produktów crowdfundingowych oferowanych przez platformę. Jeśli wynik przeprowadzonego testu i ustalony profil inwestora pokaże, iż najprawdopodobniej wybrane projekty crowdfundingowe są dla niego nieodpowiednie, to usługodawca będzie miał obowiązek go o tym poinformować.

Usługodawcy platform crowdfundingowych i twórcy projektów na nich prezentowanych będą mieć obowiązek przygotowania do każdej oferty odpowiednio sporządzonego arkusza kluczowych informacji inwestorskich (KIIS), w którym powinny znajdować się informacje o twórcy projektu i wspieranym przedsięwzięciu, warunki zbierania funduszy, omówienie praw inwestorskich, a także podsumowanie wszelkich opłat i możliwych skutków prawnych. Arkusz musi być sporządzony w sposób jasny, zrozumiały i konkretny. Nie powinien ponadto zawierać żadnych odwołań ani przypisów oprócz tych, które są odesłaniem do obowiązujących przepisów prawnych. Musi być jasno odróżnialny od przekazów marketingowych podmiotów zobowiązanych do jego sporządzenia, a jego obszerność nie powinna przekraczać 6 stron zadrukowanej kartki w formacie A4. Wszystkie te wymogi zapewnić mają przejrzystość tego dokumentu i ułatwić zapoznanie się z nim przez potencjalnych inwestorów, których mógłby odstraszyć zbyt obszerny dokument.

Konsekwencje dla rynku crowdfundingu

Mimo że wejście w życie proponowanego projektu na pewno nie nastąpi w najbliższym czasie (proponowane vacatio legis rozporządzenia to 12 miesięcy, a projekt został dopiero przekazany do konsultacji Parlamentowi Europejskiemu i Radzie), to już dzisiaj zawiera on cenne informacje dla podmiotów prowadzących platformy crowdfundingowe. Część norm zawartych w propozycji usługodawcy powinni potraktować jako kompletny zestaw dobrych praktyk. Odpowiednie dopasowanie do niego swojej wewnętrznej dokumentacji i procedur będzie krokiem w stronę transparentności, a przy okazji dobrym przygotowaniem do procedury starania się o europejskie zezwolenie. Zwłaszcza wprowadzenie odpowiedniego systemu związanego z notyfikacją klientów oraz przeciwdziałaniem konfliktowi interesów może pozytywnie wpłynąć na pozycję danego podmiotu na rynku.

Adam Polanowski