To jedno z najczęściej zadawanych pytań. Odpowiedź zaś jest trudna i niejednoznaczna. Z jednej strony, dobry pomysł to połowa sukcesu. Z drugiej zaś, idee są wolne i nie powinny podlegać monopolizacji1. Przedmiotem ochrony na gruncie prawa autorskiego może być natomiast konkretny sposób wyrażenia (forma) danego pomysłu. Jednak rozgraniczenie niechronionego pomysłu od chronionego sposobu wyrażenia jest niebagatelnym wyzwaniem, w którym liczą się okoliczności danego stanu faktycznego. W pierwszej kolejności trzeba ustalić, co może być chronione w grze komputerowej, a następnie jak elementy te najlepiej ochronić.
Pomysł/idea vs sposób (forma) wyrażenia
Prawo autorskie chroni utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Ochroną może być objęta wyłącznie forma wyrażenia (np. w przypadku programu komputerowego formami wyrażenia są kod źródłowy i kod obiektowy2).
Nie są objęte ochroną prawnoautorską odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne3. Tym samym zasady gry w kółko i krzyżyk (w której gracze na przemian stawiają krzyżyk lub kółko, tak aby stworzyć linię trzech kółek lub trzech krzyżyków i wygrać rundę) nie będą podlegać ochronie prawnoautorskiej, co oznacza, że mogą być wykorzystywane przez różne podmioty i przyjmować różne formy wyrażenia (analiza, czy poniższe przykłady stanowią utwór w rozumieniu prawa autorskiego, czy też niechronione wytwory, pozostaje poza zakresem niniejszego artykułu).
Zatem zasady gry, jako takie, nie podlegają ochronie prawnoautorskiej, bowiem prawo autorskie chroni jedynie twórczy i indywidualny sposób wyrażenia danego pomysłu. Gdy pomysł na grę przyjmie twórczą i indywidualną formę wyrażenia, np. w postaci scenariusza, grafiki, programu komputerowego, można rozważyć ochronę tych wytworów na podstawie prawa autorskiego.
Ktoś skopiował mój pomysł! Ale czy na pewno?
Popularne towary, w tym gry wideo, często padają ofiarą klonów i imitacji, które pojawiają się, gdy tylko dany towar staje się przebojem rynkowym. W wielu przypadkach spór dotyczy rozgraniczenia pomiędzy niechronioną ideą (pomysł) a chronionym sposobem wyrażenia. Tak było w przypadku sporu pomiędzy Atari (gra Asteroidy) oraz Amusement World (gra Meteory).
Zasady obu gier były identyczne: gracz porusza statkiem kosmicznym, starając się uniknąć zderzenia z asteroidami lub meteorami oraz wrogimi statkami. Sędzia rozpatrujący sprawę przyznał, że pomiędzy grami zachodzą pewne podobieństwa (np. w obu grach są kamienie o trzech różnych wielkościach, zderzenie z kamieniem unicestwia statek gracza, w obu grach statek gracza wystrzeliwuje pociski). Jednak między grami istnieją też różnice, np. meteory są kolorowe, zaś asteroidy czarno-białe, statek gracza w grze Meteory porusza się i strzela szybciej itp. Sąd doszedł do wniosku, że gra Meteory nie narusza praw autorskich do gry Asteroidy. W jego ocenie Amusement World wykorzystał niechroniony pomysł i nadał mu inną niż w Asteroidach formę wyrażenia. Sędzia podkreślił, że pozwany był uprawniony do wykorzystania pomysłu na grę pod warunkiem, że nadał jej inny wyraz, tj. użył innych symboli, ruchów i dźwięków niż Atari. Więcej o sprawie można przeczytać tutaj.
Innym ciekawym przykładem jest spór sądowy pomiędzy Tetris Holding oraz XIO Interactive, w którym również kluczowa była odpowiedź na pytanie, czy XIO naruszyło prawo autorskie Tetris, czy też wykorzystało niechroniony pomysł. Tetris argumentował, że doszło do przejęcia elementów gry chronionych prawem autorskim (tj. m.in. wygląd, kolorystyka i układ czteroelementowych klocków, wygląd „planszy” do gry, sposób, w jaki klocki poruszają się i obracają na planszy). Natomiast XIO wskazywało, że wykorzystało jedynie niechronione funkcjonalne elementy, w tym zasady gry, a zatem nie naruszało prawa autorskiego.
Tetris Holding, LLC v. XIO Interactive, Inc., at 3 (D. N.J., May 30, 2012).
W swojej analizie sąd zwrócił uwagę na znaczące podobieństwa pomiędzy grami, tj. graficzne podobieństwo gier, podobieństwo stylu, designu klocków, kolorystyki i sposobu poruszania się klocków, podczas gdy swoboda twórcza umożliwiała zdecydowanie odmienną formę gry. Sędzia podkreślił, że przy zachowaniu zasad gry (obracanie klockami tak, by wpasować je w wolne miejsca, aby powstała pełna linia) możliwe było nadanie klockom innego graficznego wyglądu, opracowanie innego sposobu obracania i poruszania się. Ten sam pomysł mógł więc zostać wyrażony na wiele różnych sposobów, ale XIO skopiowało sposób wyrażenia Tetris, dlatego sąd rozstrzygnął spór na korzyść Tetris. Więcej o sprawie można przeczytać tutaj.
Powyższe dwa przykłady świadczą o tym, że rozgraniczenie niechronionego pomysłu od chronionego sposobu wyrażenia nie jest łatwe.
Inne sposoby ochrony elementów gry wideo
Przy okazji warto pamiętać, że różne elementy gry wideo mogą być chronione różnymi prawami własności intelektualnej – elementy grafiki czy muzyka mogą być objęte ochroną prawa autorskiego jako utwory, ale równocześnie mogą zostać zarejestrowane jako znak towarowy. Wygląd postaci w grze wideo może zostać zarejestrowany jako wzór przemysłowy. Niewykluczone, że niektóre rozwiązania w grze wideo mogą stanowić wynalazek i uzyskać ochronę patentową. Ale to już temat na inny artykuł.
dr Monika A. Górska
1 H. Desbois: Les idées sont de libre parcours; H. Desbois, Le droit d’auteur en France: Dalloz 1978, 3e éd., p. 22.
2 Wyrok Trybunału Unii Europejskiej z 22 grudnia 2010 r. Bezpečnostní softwarová asociace – Svaz softwarové ochrany, C-393/09.
3 Art. 1 ust. 2 prim ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.